RZECZYWISTOŚĆ WIRTUALNA A LĘK PRZED WYSTĄPIENIAMI PUBLICZNYMI

W dzisiejszych czasach dostępne jest nowe i innowacyjne podejście do przezwyciężania fobii – uporczywych, nielogicznych lęków przed konkretną rzeczą lub sytuacją. Użycie technologii i komputerów, czy ogólnie wirtualnej rzeczywistości, może być skutecznym narzędziem leczenia fobii poprzez umiejscowienie osoby cierpiącej na fobię w kontrolowanym otoczeniu, które stanowi replikę jej sytuacji powodującej obawy. Leczenie takie jest z powodzeniem używane do pomocy ludziom w przezwyciężaniu lęku wysokości, lęku przed lataniem, pająkami, prowadzeniem samochodu, a nawet przypadłości zwanej agorafobią, tj. lęku przed otwartymi przestrzeniami, którego efektem jest obawa przed wyjściem z domu. Terapia stosująca rzeczywistość wirtualną jest także używana do leczenia lęku przed publicznymi wystąpieniami.

Badacze na Clark Atlanta University byli pionierami w zakresie terapii lęku przed publicznymi wystąpieniami przy zastosowaniu rzeczywistości wirtualnej. Studenci byli umiejscawiani przed wirtualną widownią, która stopniowo wypełniała się ludźmi. Symulacja hałasów dochodzących z tłumu uwzględniała śmiech, komentarze i oklaski. Schemat terapii studentów podczas 8-tygodniowej sesji składał się z prezentacji wystąpień o długości od 10 do 15 minut. Podczas sesji studenci przejawiali symptomy fizyczne, które odpowiadały tym, których doświadcza większość mówców podczas rzeczywistych wystąpień publicznych – szybsze tempo bicia serca, ściśnięte gardło, suche usta, potliwość dłoni, utrata równowagi oraz słabość w kolanach. Na końcu okresu terapii, większość studentów doświadczała znaczącej redukcji wszystkich tych objawów lękowych, a w pewien czas później donosili, że potrafili bez większych problemów przemawiać przed dużymi grupami ludzi – prawdziwych ludzi.

Choć terapia wspomagana rzeczywistością wirtualną jest przeprowadzana za pomocą komputera, w jej ramach stosuje się także standardowe techniki terapeutyczne. Zanurzenie w otoczeniu wywołującym lęk przez długi czas było uznawane za wartościową formę terapii ekspozycyjnej, ponieważ pomaga ono osobom cierpiącym na fobie wykształcić u siebie tolerancję na lęk. W tradycyjnej terapii ekspozycyjnej, osoba jest albo zmuszana do konfrontacji z rzeczywistą sytuacją fizyczną wywołującą lęk, albo też próbuje sobie wyobrazić bycie w takiej sytuacji. Trzecia forma terapii ekspozycyjnej, ekspozycja na rzeczywistość wirtualną, pojawia się w otoczeniu, które jest bardziej bezpieczne, mniej wprawiające w zakłopotanie i w niektórych przypadkach mniej kosztowne niż odtwarzanie sytuacji z rzeczywistego świata, a do tego bardziej realistyczne niż tylko wyobrażanie sobie niebezpieczeństwa. Dodatkową przewagą wynikającą z doświadczenia lęku kontrolowanego przez komputer jest to, że osoba może regulować poziom lęku i redukować lub zwiększać poziom doświadczanego lęku, dopasowując go do swojego osobistego poziomu tolerancji.

Pomimo tych obiecujących efektów, krytycy terapii wirtualnej rzeczywistości twierdzą, że jej zwolennicy nadal muszą odpowiedzieć na pewne ważne pytania. W jaki sposób pozytywne korzyści zostaną przełożone na zachowania w prawdziwym świecie i jak trwałe będą te korzyści? Do jakiego stopnia potrzebna jest symulacja rzeczywistej sytuacji, aby technika działała – czy konieczne jest słyszenie, widzenie i czucie zdarzenia wywołującego lęk? Na przykład, w przypadku pająków czucie wydaje się być tak ważne, jak widzenie. Jak długo osoba musi być wystawiana na sytuację wywołującą lęk, aby mniej się bać? Czy 50-minutowa ekspozycja jest równie efektywna jak pięć 10-minutowych sesji?

Mimo wielu pytań dotyczących zastosowania i użycia, terapia rzeczywistości wirtualnej niesie nadzieję na nowy i skuteczny sposób leczenia fobii starej jak świat, lęku przed publicznymi wystąpieniami. Osobom dotkniętym tą fobią oferuje ona metodę leczenia, która jest bardzo podobna do systematycznej desensytyzacji omawianej w niniejszym rozdziale. Być może jednak podejście wirtualne jest jeszcze lepsze. Cyceron, rzymski retor, który cierpiał na lęk przed wystąpieniami publicznymi, byłby pod wrażeniem tego, co obecnie mogą zrobić komputery dla osób, które cierpią na ten lęk.

Źródło: Hodges (maj/czerwiec 1995); Strickland, Hodges, North, Weghorst (1997).