POWITANIA

1. Czy wiesz, że...
   Użycie formy Witam zakłada nierównorzędną relację między rozmówcami. Witam może powiedzieć osoba starsza do młodszej, wyżej usytuowana do niżej usytuowanej (np. wykładowca do studenta, przełożony do podwładnego), ale nie odwrotnie.

   Powitania to zwroty grzecznościowe rozpoczynające lub sygnalizujące spotkanie. Obok pożegnań są to najważniejsze formy językowej grzeczności. Polacy najwięcej zwrotów grzecznościowych używają wtedy, gdy się spotykają, i wtedy, gdy się rozstają. Funkcja zwrotów powitalnych jest dwojaka.

   1. Po pierwsze, używamy ich, by powiedzieć osobie, którą znamy, że widzimy ją, wyodrębniamy z tła innych osób. Mówiąc np. Dzień dobry lub Cześć, przekazujemy odbiorcy treść: ’Widzę cię, to dobrze; jesteś dla mnie osobą wartą zauważenia, więc ważną’. W ten sposób tworzymy nie tylko długotrwałe dobre relacje z naszymi znajomymi, kolegami, członkami rodziny, ale też dobrze ich nastawiamy do odbioru doraźnej treści naszej wypowiedzi, jeśli chcemy im przekazać coś więcej.

   2. Po drugie, zwroty powitalne służą poinformowaniu partnera, że będziemy do niego mówić. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacjach, gdy ktoś się tego nie spodziewa. Na przykład na ulicy: Dzień dobry. Jesteśmy z Telewizji Polskiej. Czy można zadać jedno pytanie? Zwrot Dzień dobry zapewnia większą skuteczność mówienia – przygotowuje odbiorcę do dialogu.

2. Formy powitań zróżnicowane są ze względu na stopień znajomości i zażyłości mówiących, którzy są ze sobą bądź na ty, bądź na pan, pani.

   1. Bycie ze sobą na ty oznacza bliskie stosunki – takie, w których dopuszczalne jest stawianie pytań o sprawy prywatne (Co robiłeś w weekend?; Jak się czuje ciotka Stacha?; Gdzie idziecie na sylwestra?), jak też mówienie o własnych sprawach (Nie spałam dziś pół nocy – strasznie boli mnie głowa; Nie znoszę jaskrawego różu!; Ja na jego miejscu dawno bym się wyprowadził). Jeśli jesteśmy z kimś na ty, możemy na powitanie wybrać któryś z wielu wariantów zwrotów grzecznościowych, takich jak na przykład: Cześć (forma o największej frekwencji, stosowana przez rozmówców w każdym wieku), Witaj, Siemasz, Siema, Siemka, Siemanko, Hello, Elo (Elo, ziomal; Elo, ziomek), Hej, Pozdrówka, Piątka, Strzała, Strzałka, Graba. Wybór zależy od wieku rozmówców (młodzież lubi zwroty żartobliwe, nacechowane ekspresywnie, tworzy je wciąż na nowo), od stopnia ich zażyłości, od sytuacji mówienia (zaskoczeni ludzie mówią na przykład To ty?; A co ty tu robisz?; Kopę lat!; Wszelki duch Pana Boga chwali!).

   2. Bycie z kimś na pan, pani nie zezwala na wiele. Stosunki te „obsługuje” właściwie jedna forma powitania: Dzień dobry (forma uniwersalna – możliwa do zastosowania również w relacji na ty). Może być ona poszerzana o formy nazywające rozmówcę, np. Dzień dobry, panie dyrektorze (niestosownie: Dzień dobry, dyrektorze); Dzień dobry, pani Magdo; Dzień dobry panu; Dzień dobry, moi kochani. Formy te informują dodatkowo o randze rozmówców. Zwrot związany z porą dnia, mianowicie Dobry wieczór (z możliwością rozszerzenia jak powyżej: Dobry wieczór, pani Pelagio), używany jest przez Polaków coraz rzadziej.

   3. Ostatnio karierę językową robi powitanie w formie Witam, przeniesione z języka radia i telewizji. Można sądzić, że Polacy mają potrzebę posiadania formy pośredniej między poufałym Cześć a oficjalnym, „sztywnym” i dłuższym, więc mniej wygodnym Dzień dobry. Użycie formy Witam zakłada jednak nierównorzędną relację między rozmówcami, z czego użytkownicy języka nie zawsze zdają sobie sprawę. Witam może więc powiedzieć osoba starsza do młodszej, wyżej usytuowana do niżej usytuowanej (np. wykładowca do studenta, przełożony do podwładnego), ale nie odwrotnie.

   4. Oprócz wyżej wymienionych przykładowo form powitań Polacy stosują niekiedy formuły religijne: Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus (i skrócone, nieakceptowane przez Kościół: Niech będzie pochwalony oraz Pochwalony), a także Szczęść Boże (forma będąca z pochodzenia życzeniem). Formuły te stosowane są zwłaszcza przez osoby starsze mieszkające na wsi, przez członków wspólnot religijnych w miastach, a także powszechnie w relacjach osób świeckich z duchownymi.

3. Powitaniom w języku polskim towarzyszy wiele zachowań pozajęzykowych, zróżnicowanych przede wszystkim ze względu na stopień zażyłości łączącej nadawcę i odbiorcę. Są to najczęściej: uśmiech, pochylenie głowy ku przodowi, podanie dłoni, w niektórych sytuacjach ucałowanie dłoni kobiety przez mężczyznę, objęcie, przytulenie partnera, pocałunek, zwykle w policzek, zdjęcie bądź uchylenie czapki (tylko z daszkiem) lub kapelusza przez mężczyznę.

4. Zwrotom powitania mogą towarzyszyć także inne konwencjonalne zwroty, takie jak: pytania grzecznościowe (np. Co słychać?; Co u was dobrego?; Jak tam leci?), wyrażenie zadowolenia z kontaktu (np. Cieszę się, że cię widzę; żartobliwe Kogo to widzą moje piękne oczy?), komplementy (np. Ładnie dziś wyglądasz; Pani jak zwykle elegancka). Zachowania te charakterystyczne są szczególnie dla kontaktów nieoficjalnych, prywatnych (odpowiadających relacji na ty). W kontaktach oficjalnych prawo wypowiadania tego typu grzeczności częściej przysługuje osobom wyżej usytuowanym (trudno sobie wyobrazić, by student zwrócił się do rektora czy wykładowcy: Dzień dobry. Co u pana słychać?, ale wykładowca może tak powiedzieć do studenta).