Internetowe kanały przekazu i ich charakterystyka

Użytkownicy tego supermedium realizują różnego rodzaju – jak to się przyjęło określać – „usługi”, występując w roli nadawców, od biorców, dostawców lub zarządców tychże usług.

W publikacjach na temat Internetu, np. w cytowanym już frag mencie słownika Pfaffenbergera, pojawiają się często określenia „usłu ga internetowa” lub „usługa sieciowa”, będące polskimi przekładami angielskich Internet service, Web service (por. Czajkowski 1999:417). Terminy te oznaczają funkcjonujące w Internecie systemy komunika cji i pozyskiwania informacji. Zwykle wymienia się następujące usługi sieciowe (wyliczam je w kolejności alfabetycznej):

• grupy dyskusyjne,
• gry internetowe,
• poczta elektroniczna,
• pogawędki internetowe,
• praca na komputerach zdalnych,
• transfer plików,
• udostępnianie informacji w sieci WWW.

Wydaje się, że nawet osoba nie mająca orientacji w przedmiocie dostrzeże, iż owe usługi to w gruncie rzeczy kanały komunikacyjne.

Wszystkie bowiem zawierają niezbędne elementy występujące w pro cesach komunikowania i spełniają – stosując określenie Gobana-Klasa (1999:54) – „ogólny model komunikowania jako transmisji”, który obejmuje trzy elementy: nadawcę, przekaz i odbiorcę. Określenie „usługa”, jakkolwiek trafne i odpowiednie w ter minologii technicznej czy ekonomicznej, ponieważ w istocie chodzi m.in. o udostępnianie informacji lub stwarzanie możliwości ich wy miany, nie jest najlepsze w pracach z zakresu komunikacjonizmu, również lingwistycznego. Celem badań nad komunikacją powinno być raczej analizowanie formy, treści i funkcji komunikatów, roli, jaką pełnią nadawca oraz odbiorca, ich stosunku względem siebie, by wymienić tylko ważniejsze z zadań. W związku z tym trafniejszym do naszych zastosowań terminem będzie „kanał komunikacyjny”, mający analogię w terminach „kanał informacyjny” „kanał fonicz ny”, „kanał graficzny”. Rzecz jasna „kanał komunikacyjny” to zakre sowo najszerszy z wymienionych terminów, ma zaś taką przewagę nad „usługą”, że wyraźnie akcentuje fakt wymieniania informacji w jego obrębie.

Warto podkreślić, iż łatwość łączenia mediów w ciągi jest bar dzo charakterystyczną cechą Internetu, np.: list elektroniczny – środek przekazu „trwały jednokrotny”, wysłany do grup dyskusyjnych staje się natychmiast środkiem przekazu „trwałym wielokrotnym”, ponie waż korespondencja tego rodzaju jest automatycznie archiwizowana. Fakty tego rodzaju wymagają opisu jako zjawiska nowe w rozwoju języ ka (i innych kodów). Przewartościowaniu ulega np. bardzo istotna dla języka opozycja między jego odmianą pisaną (staranną i intelektualną) a mówioną (mniej staranną i spontaniczną).

Usługi wymienione na początku tego podrozdziału będę w związ ku z tym określać terminem „internetowe kanały informacyjne”, po nieważ każdy z nich służy do innych celów i ma inne właściwości. Spe cyficzna jest tutaj tylko rola systemu World Wide Web, który potrafi integrować wszystkie internetowe usługi, a przy tym ma także własne, oparte na hipertekście środki ujmowania treści.

Charakterystyczną cechą internetowych kanałów informacji jest ich charakter pisany. Istnieje wprawdzie możliwość prowadzenia publicznych rozmów przez Internet, nie zyskała ona jednak dotąd więk szej popularności. Mówiony język internetowy jest na razie (w 2006 r.) głównie ekonomicznym wariantem języka rozmów telefonicznych. Może to wynikać z niedoskonałości środków technicznych, w wyniku czego rozmowa prowadzona przez łącza komputerowe wiąże się z ko niecznością wykonania bardziej skomplikowanych czynności niż te, które trzeba wykonać przed podjęciem rozmowy telefonicznej; dru gim możliwym powodem jest niedostateczna drożność łączy kompu terowych.

Można podać jeszcze jedną możliwą – i nader prawdopodobną – przyczynę: komunikacja przez Internet pozwala zrealizować wszystkie możliwe cele procesu komunikowania się (lub przynajmniej wszystkie ważne dla jego uczestników), stwarzając jednocześnie możność zacho wania dystansu wobec innych uczestników aktu komunikacji. Nie bez znaczenia (i w związku z tym) jest też możliwość ukrycia własnej tożsa mości, a nawet wykreowania nowej. W konwersacji głosowej niektóre cechy nadawcy (np. płeć, wiek) musiałyby zostać ujawnione. Nie cho dzi tu tylko o kamuflaż, ponieważ celem nadawcy ukrywającego swo je „ja” może też być zabawa, by nie wspomnieć o potrzebie realizacji różnych potrzeb psychicznych.

Naturalnie rozwój technologii może spowodować znacz ne ułatwienia w porozumiewaniu się w sieciach komputerowych za pomocą głosu, toteż te uwagi trzeba będzie za jakiś czas zwe ryfikować. Wydaje się jednak, że użytkownicy Internetu nie będą skłonni zastąpić komunikacji pisanej mówioną, gdyż musieliby zrezygnować z wielu korzyści, które daje anonimowość w sytuacji komunikowania się.

Inną cechą charakterystyczną internetowych kanałów komuni kacji jest ich interaktywność. Jak wynika z ankiet prowadzonych wśród użytkowników Internetu i z analiz tego medium, preferują oni te usłu gi, które mają charakter dialogowy – pocztę elektroniczną, grupy i fora dyskusyjne oraz pogawędki. Interaktywność jest niejako immanentną cechą Internetu, również internetowe witryny WWW korzystają z niej często, ponieważ wbudowywanie odpowiednich opcji ułatwiających np. wysyłanie listów, wypełnianie rubryk w formularzach, wypełnianie księgi gości nie stwarza większych ograniczeń, zarówno od strony tech nicznej, jak i finansowej.

Następnym zadaniem będzie charakterystyka poszczególnych kanałów informacyjnych. I choć wymaga to wyeksponowania niewer balnych aspektów komunikacji, jest to z wielu powodów potrzebne. Przede wszystkim pozwala lepiej zrozumieć i opisać naturę komuni kacji internetowej. Poza tym trzeba pamiętać, że czynności związane z tworzeniem i odbiorem komunikatów oraz z prowadzeniem konwer sacji mają wpływ na rezultat komunikacji. Opisy przedstawione w dal szej części tego rozdziału są bardzo istotne dla pragmatycznej charak terystyki komunikacji internetowej.

Celem grup dyskusyjnych (zwanych też niekiedy newsowymi, ang. newsgroups) jest wymiana informacji na różne tematy, przy czym można, korzystając z grup, zainicjować dyskusję, wziąć w niej udział, uzyskać informację na temat określony w nazwie grupy.

Grupy noszą nazwy przypominające adresy internetowe (zob. s. 128-130) w odwróconym porządku składników, np. nazwy pl.comp. lang.java, pl.rec.muzyka.jazz, pl.sci.filozofia oznaczają, że wymiana opinii odbywa się w języku polskim, w pierwszej grupie tematyka jest kompu terowa, a dotyczy programowania w języku Java, w drugiej rozmawia się o zagadnieniach związanych z rekreacją, a konkretnie o muzyce jazzowej; trzecia z grup ma tematykę naukową, a ściślej filozoficzną. Ten sposób tworzenia nazw jest specyficzny dla Internetu, toteż zo stanie jeszcze omówiony w innym miejscu tej pracy, mamy bowiem do czynienia z rodzajem znaczących nazw własnych. Zauważyć jeszcze warto, iż z jednej strony tego rodzaju budowa nazw jest wynikiem hie rarchicznego układu grup (co przyjęto jako założenie, wprowadzając tę ideę w czyn), z drugiej strony zaś ułatwia tworzenie hierarchii grup dyskusyjnych, pozwalając na ich powiązanie językowe i tematyczne.

W Internecie funkcjonuje kilkadziesiąt tysięcy grup dyskusyj nych, w tym kilkaset polskojęzycznych. Serwery umożliwiające siecio we dyskusje połączone są w ogólnoświatową sieć, zwaną Usenetem, formalnie będącą oddzielnym od Internetu systemem wymiany infor macji. Praktycznie doszło do integracji tych dwu systemów, co wynika ze zdolności Internetu do łączenia różnych mediów i systemów komu nikacyjnych.

Korzystanie z grup jest możliwe za pośrednictwem specjalnych programów, tzw. czytników grup dyskusyjnych, które mogą być wbu dowane do programów obsługujących pocztę elektroniczną; w ostat nich latach zapisy dyskusji usenetowych można także czytać, korzy stając z internetowych przeglądarek (wysłanie tekstu wymaga jednak korzystania z konta poczty elektronicznej).

Teksty wysyłane do grup zwane są „postami” (rzadziej „postin- gami” lub „artykułami”), poszczególne tematy noszą nazwę „wątków”. Wątek może założyć każdy internauta dysponujący kontem poczty elektronicznej, wysyłając post, któremu nadał odpowiedni tytuł. Każdy internauta może też wysłać post odnoszący się do już rozpoczętego wąt ku. Program wykorzystywany do czytania i wysyłania listów do grup dyskusyjnych przedstawi je w formie drzewka opisującego schema tycznie związki między poszczególnymi postami. Charakterystyczną właściwością wątków jest w takim razie hierarchiczna organizacja po stów, z których się składają.

W obrębie grup dyskusyjnych uformowały się pewne specyficz ne kody internetowe, znane w całym Internecie, a nawet poza nim, i mocno z siecią kojarzone: emotikony i skróty (w tych kontekstach chętniej zwane akronimami). Usenet jest też źródłem zbioru interneto wych reguł konwersacyjnych zwanego netykietą.

Pokrewnym systemem wymiany informacji są listy dyskusyjne (ang. mailing lists). Oparte są one na poczcie elektronicznej, dostęp do tekstów zaś jest możliwy za pomocą programu pocztowego. Listy dyskusyjne wymagają zapisania się na listę, a gdy chcemy zrezygnować z subskrypcji – wypisania się. W związku z tym korzystają z nich raczej osoby zainteresowane stałym otrzymywaniem informacji na dany te mat, głównie profesjonaliści związani z jakąś dziedziną, co zarazem de terminuje charakter list, a też ich język (często pojawiają się one w śro dowiskach specjalistów współpracujących nad jakimś problemem).

Grupy usenetowe są łatwiej dostępne niż listy dyskusyjne, jednak ich czytelnik łatwo może poczuć się zagubiony w gąszczu informacji (dotyczy to jednak głównie grup anglojęzycznych; w przypadku grup polskich znaczna liczba postów pojawia się tylko w niektórych). Fak tycznie jednak różnice między listami i grupami nie są duże, zwłaszcza że wiele list dyskusyjnych jest dostępnych w Usenecie.

Istotnym z naszego punktu widzenia faktem jest również to, że większość list i grup dyskusyjnych ma własne archiwa, stanowią więc one zbiór tekstów (względnie) trwałych.

Gry internetowe są bardzo zróżnicowane, a stanowią obiekt nie zwykle interesujący głównie dla kulturoznawców i socjologów. Filo lodzy natomiast będą zainteresowani przede wszystkim tymi grami, które mają charakter werbalny (tzw. gry tekstowe) lub przynajmniej częściowo związane są z koniecznością porozumiewania się za pomocą kodów werbalnych.

Szczególnie interesujące z tego punktu widzenia są gry zwane MUD-ami (skrót ten objaśnia się jako Multiple User Dungeon, Multiple User Dimension lub Multi-User Domain), w których uczestniczyć może jednocześnie wiele osób. Spotykają się one w wirtualnym świecie, ma jącym na ogół cechy znane z literatury fantasy. Gracze kierują wykre owanymi przez siebie postaciami (czyli awatarami) za pomocą odpo wiednich komend. Informacje o efektach tych komend wyświetlane są w postaci tekstowej. Gracze mogą współpracować lub konkurować z postaciami kierowanymi przez innych.

Celem takich gier jest eksploracja wirtualnego świata, współ praca i konkurowanie z innymi, a także podnoszenie umiejętności postaci, którą kieruje gracz (a więc w istocie umiejętności odgrywa nia pewnej roli i posługiwania się odpowiednim językiem). Każda postać uczestnicząca w MUD-zie charakteryzowana jest przez zbiór liczbowych współczynników określających jej siłę, zręczność i wiele innych cech, podobnie jak to się dzieje w grach komputerowych po legających na odgrywaniu ról (role playing). Uczestnicy gier, którzy zyskali największą liczbę punktów i znajdują się najwyżej w hierarchii graczy, mają prawo wprowadzać do gier nowe elementy, a nawet mo dyfikować ich reguły. Oznacza to, że faktycznie przysługuje im prawo narzucania zasad zachowania, również (a nawet zwłaszcza) werbalne go, a poza tym gra może się rozwijać i ewoluować31. Komputerowe gry tekstowe mogą być opisywane jako rodzaj werbalnej rywalizacji. Współcześnie popularność zyskują MUD-y graficzne, zwane też mul timedialnymi (Rheingold 1994:172-173), które nie są już wyłącznie grą tekstową.

Istnieją również MUD-y oparte głównie lub wyłącznie na współ pracy. Określa się je (Rheingold 1994:162-163, Cherny 1999:33) ter minem social MUD, a charakteryzuje jako „społeczne i zorientowane na współpracę” (social and work-oriented). Pierwsze z tych MUD-ów miały początek na uniwersytetach amerykańskich, co może tłumaczyć ich edukacyjny charakter. MUD-y są bez wątpienia interesującym ma teriałem do badań socjologicznych, psychologicznych i językoznaw czych.